Toen wij in 2006 in Ethiopia begonnen met de doorvermeerdering van basispootgoed uit Nederland, boden de leemtes en potenties van Ethiopia volop ruimte voor een commerciële pootgoedproductie. Dachten wij. En die potenties hebben wij in de loop van de vijftien jaren erna aangeboord en beproefd en zijn ze vervolgens weer kwijtgeraakt. In diezelfde tijd is het institutionele overheidswerk gericht op de aardappelsector danig ingekrompen, zowel qua omvang als qua diepgang. Bovendien zijn door de opeenvolgende crises (oprukkende bevrijdingsfronten, Corona, burgeroorlog) sinds 2015 de inspanningen van vele NGO’s – en van veel investeerders – tot een minimum gedaald en is de bureaucratie en corruptie van de lokale overheid niet kleiner geworden. Tegelijkertijd heeft de bacterieziekte Ralstonia (bruinrot) het grootste deel van de pootgoedvelden besmet door het naar heinde en ver verslepen van besmet pootgoed en zijn de belangrijkste lokale aardappelrassen hun Phytophthora-resistentie verloren.
Pootgoedvermeerdering in de koele hooglanden van Ethiopia is daarmee een illusie gebleken en gebleven, vanwege 1) het stelselmatig ontbreken van schoon uitgangsmateriaal, 2) het ontbreken van schoon teeltareaal, 3) het ontbreken van expertise en discipline om schoon en onvermengd pootgoed te telen, 4) een boerencultuur waarin geld boven kwaliteit gaat, 5) de afwezigheid van elke vorm van toezicht c.q certificering en 6) een corrupte transport- en afzetmarkt. Decennialange inspanningen middels grote en langdurige projecten hebben hierin geen verandering kunnen brengen: niet anders dan bij mijn allereerste bezoek aan Ethiopia in 2005, is in 2024 het ontbreken van schoon pootgoed de grootste belemmering voor een gezonde aardappelteelt.
De enige overgebleven manier om telers in dit land van schoon uitgangsmateriaal te voorzien, is door massaal goedkope kasknollen te telen vanuit stekken, afkomstig van ziektenvrije TPS of vitroplanten. Sinds enkele jaren wordt die eenvoudige techniek (oorspronkelijk afkomstig uit Finland) her en der toegepast. Onder andere in Kenia leveren bloemenbedrijven dergelijke bewortelde aardappelstekken voor kleine telers rond hun farm voor een prijs die lager ligt dan een miniknol. Zo heeft ook Solagrow sinds 2017 het scala aan stektechnieken uit de zestiger jaren doorontwikkeld, waarin het Finse concept van juveniele planten een flinke sprong voorwaarts betekende. Ons doel is om er een eenvoudig protocol van te maken dat niet meer afhankelijk is van high-tech opzet met geïmporteerde potgrond, dure bestrijdingsmiddelen en kostbare kassystemen. Het moet mogelijk zijn om er een robuust protocol voor te maken dat met een simpele overkapping en drie scharen, met schoon water en lokaal substraat en vloeibare compost een gedreven Ethiopiër in staat is om duizenden stekken te knippen en op te trekken tot kasknollen. Waar goed geld mee te verdienden valt. En dit concept dient bewezen te worden en daarin zijn we al heel ver.
Inmiddels is de techniek zover verfijnd, dat we – als we de ruimte hadden – in een jaar tijd vanuit één moederplant voor 1.000 hectare ziektenvrije kasknollen zouden kunnen maken. Te beginnen met het opzetten van de moederstek van het ras, het met een schaartje doorvermeerderen van de stekken, die te bewortelen en daaraan de ‘miniknollen’ te telen. Omdat de term ‘miniknol’ formeel voorbehouden is aan ‘knollen geteeld uit een vitroplant onder ziektenvrije omstandigheden’, mogen de stekknollen eigenlijk niet zo heten, en daarom noemen wij ze Premium-knollen of kasknollen.
In 2023-2024 heeft Solagrow experimenteel de eerste Premium-knollen uitgezet bij consumptietelers, die onder irrigatie hier consumptieaardappels van teelden. En met succes! Het grootste voordeel dat Premium-knollen bieden, is het vrij zijn van ziekten, het grootste en meest voorkomende gevaar voor aardappeltelers. Want als eenmaal je toch al kleine perceel besmet raakt met bacterieziek, is de kans op een rendabele aardappelteelt voor jouw generatie verkeken. Om de kosten voor Premium-knollen nog lager te krijgen en meer ruimte voor afdracht van royalties te creëren, willen we het aankomende seizoen de strategie gaan uitproberen om de consumptieteler voor 1/8 van zijn aardappelareaal Premium-knollen te verkopen, die hij zelf eenmalig doorvermeerdert en in het daaropvolgende seizoen gebruikt als eigen pootgoed voor zijn gehele areaal. Waarmee ook het verslepen c.q. binnenhalen van ziek pootgoed voorkomen wordt. De moeilijkheid van deze aanpak is evenwel de kiemrustbewaring van zijn pootgoed. Door de warme condities van de midlands hier zijn insecten (aardappelmotje, schildwants) en fysiologische veroudering een probleem. Om dit te voorkomen werken we aan twee oplossingen: het gebruik van lokaal bladextract ter bestrijding van die insecten in de bewaring, en het vinden van rassen met een erg korte kiemrust, zodat die risicovolle bewaring simpelweg niet meer nodig is. Voor dit laatste zijn rassen als Red Scarlett en Sagitta al redelijk bruikbaar en lijken de hybride lijnen nog meer potentie te hebben.
Solagrow hoopt voor eind 2025 alle schakels van deze keten rond te hebben. Daarna begint de commerciële fase: om satelliet-knippers te gaan inzetten en trainen in de belangrijkste aardappelgebieden, eerst rondom Hidi, Addis Abeba en Adama. Vlakbij de afzetmarkt. Met de door Solagrow aangeleverde moederplanten (kunnen ook hybriden zijn, boeren willen poters en geen zaadjes) kunnen zij ter plekke het knip- en teeltwerk doen, gecoacht door onze ervaren agronomen. Bij de door ons aangestuurde verkoop van deze Premium-knollen gaat de winst naar de knippers en de royalty – over het daaraan gerelateerde consumptieareaal – naar HZPC. De eerste aangesloten knipper hoopt binnen enkele maanden in Rob Gebeye hiermee te beginnen. Het ziet (en ik zie) er naar uit dat deze zeer eenvoudige en kortdurende manier van vermeerdering dé oplossing zal zijn voor het grootste probleem van de aardappelsector in de subtropen: het gebrek aan gezond pootgoed. Daarvoor gingen we ooit naar Ethiopia toe…..
